Zonklayan Yıldızlar

Gökyüzüne baktığınızda bazı yıldızların ışığının zaman zaman azalıp çoğaldığını fark ettiniz mi? Bu, yıldızların göz kırptığı anlamına gelmez. Aslında bu olay, “zonklayan yıldızlar” dediğimiz özel bir yıldız türünün bir göstergesidir.

Peki ama yıldız neden “zonklar”? İşte bu sorunun cevabı, yıldızların iç yapısıyla ve evrimleriyle doğrudan ilgilidir.

Zonklayan yıldızlar, belirli bir ritimle genişleyip daralan ve bu sırada ışığını da artırıp azaltan yıldızlardır. Tıpkı bir kalp gibi atar, düzenli olarak şişip büzülürler. Bu sırada ışıkları da ritmik bir şekilde değişir. Bu değişimler bazen birkaç saatte bir, bazen de birkaç gün ya da hafta arayla olabilir.

Bu tür yıldızlara "değişen yıldızlar" (variable stars) da denir, ancak zonklayanlar kendi iç yapılarına bağlı olarak değişirler – dış etkilerle değil.

Zonklamak Ne Demek?

TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi'nin (TUG) teleskobuyla keşfedilen zonklayan yıldız

Yıldızlar devasa gaz toplarıdır. İçlerinde gerçekleşen nükleer tepkimeler sayesinde enerji üretirler. Ancak bazen bu enerji dengesizleşir. Yıldız, iç basınç ve yerçekimi arasında bir denge kurmaya çalışırken genişleyip büzülür. İşte bu dalgalanma, yıldızın “zonklamasına” neden olur.

Bu olay, özellikle kırmızı dev veya devleşmeye başlayan yıldızlar gibi yaşamlarının belirli bir aşamasında olan yıldızlarda sıkça görülür.

Neden Zonklarlar?

Zonklayan yıldızlar farklı gruplara ayrılır. İşte en bilinen türler:

• Cepheid Değişenleri: Işıkları çok düzenli artar ve azalır. Galaksiler arası uzaklık ölçümlerinde “kozmik cetvel” olarak kullanılırlar.

• RR Lyrae Yıldızları: Daha yaşlı ve daha küçük yıldızlardır. Gökadamızın yapısını anlamak için kullanılır.

• Delta Scuti Yıldızları: Çok kısa süreli, birkaç saatlik zonklamalar gösterirler.

Zonklayan Yıldızların Türleri

Bilim İçin Neden Önemli?

Zonklayan yıldızlar sayesinde evrenin büyüklüğü ölçülebilir. Özellikle Cepheid türü yıldızlar, ışık değişimlerinin süresi ile parlaklıkları arasında doğrudan bir ilişki gösterdiği için gökbilimciler tarafından “mesafe ölçme aracı” olarak kullanılır. Yani bu yıldızlar sayesinde galaksiler arası uzaklıkları bile hesaplayabiliyoruz!

Zonklayan yıldızların parlaklık-zaman grafiği, parlaklıktaki azalma yıldızığın yarıçapının azaldığını gösteriyor. Ve tekrar parlaklığın artması yarıçapının arttığını gösteriyor, böylece bu yıldıza Zonklayan Yıldız diyoruz.