Egbert Adriaan KREIKEN

1896’da Hollanda’nın Barneveld köyünde dünyaya geldi. Babası Willem Rudolph, annesi ise Ada Ilcken idi. Babası ‘’Benno” isimli yatılı okullarının sahibiydi. İlkokulu Fransa’nın Gironda beldesinde, orta ve lise öğrenimini ise Hollanda’da tamamladı. Leiden'deki Groningen Üniversitesi'nde matematik ve fizik alanında yüksek öğrenim gördü. 1921-1923 yılları arasında Groningen Üniversitesi’nin Astronomi Laboratuvarı’nda asistan olarak çalıştı. Doktorasına Amsterdam Üniversitesi’nde dünyaca ünlü astronom Jacobus Kapteyn ile başladı ve bu sayede çok üst düzey bir astronomi temeli aldı. Gözlemevi’ndeki 60 inçlik aynalı teleskopla çektiği fotografik plaklar üzerinden 4000’e yakın yıldızın renk, parlaklık ve konum ölçümlerini gerçekleştiren Kreiken, Kapteyn'in ölümü üzerine doktorasını 1923 yılında Pieter Johannes van Rhjin ile tamamladı. 1926 yılında Amsterdam Üniversitesi'ne doçent olarak atandı ve burada verdiği ilk dersin konuşması ‘'Samanyolu'’ adı altında kitapçık olarak basılmıştır. Yapmış Olduğu Çalışmalar: Hollanda yönetimindeki Endonezya'da inşaası tamamlanan Bosscha Gözlemevi'nde teklif edilen görevi kabul ederek 1928'de Endonezya'ya gitti. Gözlemevinin ilk gözlemlere başlaması, ilk araçlarının sağlanması Kreiken'in çabaları ile olmuştur. Kişisel ilişkilerini ve özellikle UNESCO kaynaklarını kullanarak rasathaneye sağlam bir temel oluşturmuştur. Oradaki görevi sırasında görsel çift yıldızların dinamiği ve galaktik dağılımları konusunda çok sayıda bilimsel makale yayınladı. II. Dünya Savaşı sonrasında kurulan UNESCO, 1950'li yıllarda dünyanın dört bir yanından bilim adamlarını az gelişmiş ülkelere göndermekteydi. Kreiken, UNESCO'nun teklifi ile Liberya Üniversitesi’nin yeniden bilimsel açıdan geliştirilmesi görevini kabul etti ve 1952'de eşi ile Liberya'ya gitti. Ülkede genel eğitim seviyesinin çok düşük olduğunu gözleyerek lise fen öğretmenlerini eğitmek ve sistemi geliştirmek adına büyük uğraş verdi. İki yıllık sürenin sonucunda devlet desteği eksikliği sebebiyle Liberya'ya büyük bir yardımda bulunamayacağını anladı ve başka bir ülkede çalışma talebiyle UNESCO'ya başvurdu. Ankara Fen Fakültesi Astronomi Enstitüsü, Teyfik Okyay Kayıkçıoğlu’nun 1952'de ayrılmasından sonra eleman yetersizliği nedeniyle kapanma noktasına gelmişti. Kreiken, 1954'te başka bir ülkede çalışmak için yaptığı başvurusu sonucunda, o sırada kapanmak üzere olan Ankara Fen Fakültesi Astronomi Enstitüsü müdürlüğü görevine atandı. Kreiken, göreve başladığı yıllarda matematik ve astronomi alanında tüm dersleri kendisi verdi. Kreiken’in önerisiyle Türkiye’de gözlemsel astronomiyi başlatmak amacıyla bir üniversite rasathanesi kurulması kararlaştırıldı. Ankara’nın 18 km güneyinde, Ahlatlıbel mevkiinde bir bölge rasathane yeri olarak seçildi. Rasathane’nin inşaatı 1959 yılında başlayabildi. Dört yıl süren inşaat sonucunda bir merkez bina ile üç gözlem binası yapıldı. Gözlemevi binalarının tamamlanması ile Kreiken’in bağlantıları sayesinde Hollanda PTT’si tarafından üretilen radyo teleskop, 15 cm çaplı f/10 odak oranına sahip bir astrograf, 15 cm çaplı güneş gözlemleri için yapılmış bir Zeiss Coude teleskop, Hilger Watt mikrofotometre ve iris fotometresi satın alınarak gözlemevine yerleştirildi. Resmî açılış 1963 yılında, dünyanın birçok üniversitesinden çok sayıda öğrenci ile dünyaca ünlü on iki bilim adamının katılımıyla düzenlenen NATO Yaz Okulu etkinliğiyle gerçekleşti. Rasathanede çalışacak altyapıya sahip insanların yetiştirilmesi için Kreiken öğrencilerini, tanışmışlıklarını kullanarak yaptığı yazışmalar sonucunda Yale Üniversitesi, Maryland Üniversitesi ve Nürnberg Üniversitesi gibi dünya çapında astronomi alanındaki en başarılı üniversitelere yollayarak doktora yapmalarını, yabancı dil öğrenmelerini, teknolojik ve bilimsel bir ortamda çalışmalarını sağladı. Uluslararası Astronomi Birliği toplantısına katılmak için gittiği ülkesinde geçirdiği ani bir rahatsızlık sonucunda 16 Ağustos 1964 tarihinde Lahey’de öldü. Astronomi bilimi alanında yaptığı katkılardan dolayı 1973 yılında Sidney'de toplanan Uluslararası Astronomi Birliği tarafından Ay’daki bir kratere Kreiken’in adı verilmiştir. Ankara Üniversitesi 2005 yılında rasathanenin modernizasyonu kapsamında alınan teleskoba ve teleskobun konumlandırıldığı binaya Kreiken’in adını verdi; 2013 yılında ise rasathanenin adı "Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi” oldu. Egbert Adriaan Kreiken’a hem astronomi ve uzay alanında bize kattıkları hem de ülkemiz adına yaptığı kalkındırma çalışmaları adına minnettarlık duyuyor, özlemle anıyoruz.

BLOG